Erfgoedhuis

Het historisch archief van de abdij van Tongerlo beslaat heel de periode van het Ancien Régime, vanaf haar stichting in 1130/33 tot aan de tijdelijke opheffing van de abdij door het Franse bewind op 6 december 1796. Na de Belgische onafhankelijkheid werd de abdij heropgericht eerst in een voorlopige behuizing in het kasteel Bossenstein te Broechem op 2 mei 1838, daarna sedert 1 juli 1840 in de oude abdijgebouwen te Tongerlo.

Dit historisch archief berust in de abdij zelf en is via ter plaatse aanwezige inventarissen gemakkelijk toegankelijk.

De oude indeling in vijf secties is behouden :

• I.  De oorkondenverzameling (nummers 1 – 4797)
• II.  De registers (nummers 1- 967)
  Deze sectie is volledig digitaal raadpleegbaar op de website van het Brabants Historisch Informatie Centrum (www.bhic.nl)  Volg de volgende stappen:
  1. Ga naar de blauwe kolom “Onderzoek het zelf”: Klik op “Archieven en boeken”
  2. Boven aan de pagina geeft u in bij “Zoektermen” : ‘Tongerlo’
  3. U vindt vanboven in de tabel: “Abdij van Tongerlo, registers”, klik hier op
  4. Ga dan naar het pijltje Inventaris

• III.  De figuratieve kaarten
• IV.  De bundels losse stukken ( nummers 1 – 379)
• V.  De handgeschreven codices (nummers 1 – 472)

In het abdijarchief worden ook een aantal archivalia bewaard van afgeschafte premonstratenzerkloosters : de Sint-Michielsabdij van Antwerpen, het norbertinessenklooster Besloten Hof te Herentals, het norbertinessenklooster Onze-Lieve-Vrouw-Onbevlekt-Ontvangen te Veerle en het Sint-Norbertuscollege te Rome.

Afb. 1: Premonstratenzer graduaal op perkament (zestiende eeuw) vermoedelijk afkomstig uit het norbertinessenklooster ‘Besloten Hof’ te Herentals. In abdijarchief Tongerlo sectie V, nr.328, (Inventaris Corthouts, nr.45.)

De inventarissen zijn gedeeltelijk gepubliceerd. De uitgave van de oorkondenverzameling werd door A.M. Erens aangevat en voortgezet tot het midden van de veertiende eeuw:

A.M. Erens, De oorkonden der abdij Tongerloo (Commissie voor geschiedkundige en folkloristische Opzoekingen der provincie Antwerpen), Deel I : 1133-1294, Tongerlo, 1948 ; Deel II : 1294-1318; Tongerlo, 1950; Deel III : 1318 – 1344 , Tongerlo, 1952.

A.M. Erens- M. Koyen, De oorkonden der abdij Tongerlo, Deel IV (1344-1365), Tongerlo, 1958.

M.H. Koyen, Inventaris van de figuratieve kaarten in het abdijarchief van Tongerlo, in Tijdschrift voor Geschiedenis en Folklore Antwerpen, 20 (1957), p. 3-45.

Een repertorium van de in Tongerlo aanwezige bronnen voor de landelijke economie is gepubliceerd in:

W. Steurs, Les sources de l’économie rurale dans le quartier d’Anvers et dans la seigneurie de Malines jusqu’en 1500. Catalogue de polyptiques, de censiers et de comptes (Centre belge d’Histoire rurale, nr.42), Leuven, 1977, p. 446-466.

De gedetailleerde inventaris van de handgeschreven codices werd gepubliceerd:

Jan Corthouts, Inventaris van de handschriften in het abdijarchief te Tongerlo (Bibliotheca Analectorum Praemonstratensium, nr. 17), Tongerlo, 1987.

Een summier overzicht van de inhoud der bestanden is te vinden in:

H. Lamy, Archives des abbayes de Tongerloo et de Saint-Michel d’Anvers, in Bulletin de l’Académie Archéologique de Belgique,Brussel, 1933.

M.H. Koyen, Het archief van Tongerlo en de Kempen inWetenschappelijke Tijdingen, 11(1951), p. 300-305.

T.J. Gerits, De premonstratenser Kloosterarchieven in Vlaams België, in Archief- en Bibliotheekwezen in België, extra-nummer, Brussel 1968, p.131-150.

Afb. 3: In plano overzicht van het abdij-areaal uit een figuratieve kaart met de naamlijst van de gronden rond de abdij getekend in 1728 door P.Wijnricx (AAT, sectie III, rol. nr.5).

Waltman Van Spilbeeck, De Abdij van Tongerloo, Geschiedkundige Navorschingen (Lier-Geel, 1888, 651 pp) Herdruk: Instrumenta nr.2, Praemonstratensia, Averbode, 1997L.C.Van Dyck, De norbertijnenabdij van Tongerlo. Beelden uit verleden en heden, Tongerlo, 1994, 32 pp.

L.C.Van Dyck, De abdij van Tongerlo. Gebundelde historische studies ( Bibliotheca Analectorum Praemonstratensium, fasc.19), Averbode, Praemonstratensia vzw, 1999, XVI-671 pp. – 950 bef (23,55 eur) in België + verzendingskosten, 1.100 bef (27,27 eur) buiten België + verzendingskosten. Ook te verkrijgen : Boekhandel De Oude Linden, Abdij Tongerlo, tel. 014 53 82 10 – fax : 014 53 82 14 – E-mail: oude.linden@tongerlo.org

L.C.Van Dyck, en H. Janssens, Woordenlijst betreffende de orde van Prémontré, Averbode, Praemonstratensia vzw, 2000, 45 pp .Ook te verkrijgen : Boekhandel De Oude Linden, Abdij Tongerlo – tel: 014 53 82 10 – fax: 014 53 82 14 – E-mail:oude.linden@tongerlo.org

Dr. Jan-M. Goris, Een Kaartboek van de Abdij van Tongerlo 1655-1794 (Cartografische en iconografische bronnen voor de geschiedenis van het landschap in België, V) Dit kaartboekwerd in december 2001 uitgegeven door het Algemeen Rijksarchief in opdracht en met de steun van de provincie Antwerpen. Het is een prachtig kunstboek, groot formaat (33,5 x 24 cm) en gebonden in een vollinnen band. Naast inleidende en verklarende teksten van J.-M. Goris, L.C. Van Dyck en H. Van der Haegen omvat het circa 240 pagina’s kleurplaten, een plaatsnamen- en zakenregister, alsmede uitvoerige bijlagen. De gepubliceerde kaarten zijn de interessantste en mooiste exemplaren die aanwezig zijn in het rijke kaartenarchief van de abdij. De hier gepresenteerde kaarten hebben zowel betrekking op de hoeven, die met hun percelen en bodemgebruik worden weergegeven, als op dorpsvormen, op de ontginning van de heide, molens, wippen, schansen, staakkapellen, stadswallen en stadspoorten. Meer in het bijzonder omvat het kaartboek een verzameling van unieke en in vele gevallen onbekende documenten zoals een prachtig beeld van een turfontginning, van een schuurkerk, van de kuip van Herentals, van de doelen der Geelse schutters en van de Franse Linie. Het kaartboek lokaliseert verder een aanzienlijk aantal oude schansen en verdwenen pleinen. Met andere woorden, allerlei levensfacetten die in de 17de en 18de eeuw relevant waren voor de Kempen en die het toenmalige en gedeeltelijk ook het hedendaagse landschap vorm geven, worden in hun rijke variatie getoond. Dit kaartboek omvat overigens niet alleen kaarten van de Kempen, maar aanvullend zijn ook een aantal documenten opgenomen van Noord-Brabant, het Hageland en Haspengouw. Tenslotte omvat dit boek ruim 50 mooie, speciaal voor deze publicatie genomen foto’s van hoeven, kerken en pastorieën uit de provincies Antwerpen, Noord-Brabant, Vlaams- en Waals-Brabant die elk getuigen van het doorwerken van het verleden van Tongerlo tot in de hedendaagse wereld. Tongerlo, eens de belangrijkste abdij der Nederlanden, bezat op het einde van de 18de eeuw nog meer dan 3.500 ha gronden met behorende opstallen. Het is daarom begrijpelijk dat in dit kaartboek vele plaatsen met kaarten vertegenwoordigd zijn. Dit betreft onder meer: Aarschot, Alphen, Bertenheide, Brecht, Broechem, Broekhoven, Chaam, Diest, Duffel, Eindhout, Eindhoutham, Ekstervoort, Emblem, Essen, Ezaart, Geel, Gelendel, Goetsenhoven, Goirle, Grobbendonk, Gunningen, Hakendover, Herentals, Herselt, Heultje, Hezewijk, Hoegaarden, Huijbergen, Hulshout, Kalmthout, Kapellen, Keerbergen, Laar, Lichtaart, Lier, Maret, Meerhout, Millegem, Mol, Molenstede-Schaffen, Morkhoven, Nieuwmoer, Nieuwer-Kapellen, Nijlen, Nispen, Noorderwijk, Oelegem, Oevel, Olen, Oosterlo, Oplinter, Orp-le-grand, Orp-le-Petit, Oud-Turnhout, Outgaarden, Overwinden, Putte, Ravels, Retie, Roosendaal, Scherpenheuvel, Schoonbroek, Schriek, Stelen, Testelt, Teteringen, Tongerlo, Turnhout, Veerle, Viersel, Vissenaken, Vorselaar, Vorst, Weelde, Werbeek, Westerlo, Westmeerbeek, Wiekevorst, Zammel, Zétrud-Lumay, Zoerle-Parwijs.