In deze catechese snijden we een moeilijk maar actueel ethisch probleem aan en willen we weergeven wat de Kerk over dit thema te zeggen heeft. Vooraleer echter het ethische deel aan te vatten is het belangrijk eerst even een aantal termen te bekijken om te weten waarover we het precies hebben.
De manier waarop wij omgaan met het menselijke leven heeft alles te maken met de huidige mensvisie. De essentiële vraag hierbij is of wij inderdaad erkennen dat de mens een door God geschapen en bemind schepsel is.
Een tweede essentiële vraag is of wij ons ervan bewust zijn dat wij na ons aardse leven door God geoordeeld zullen worden en verantwoording zullen moeten afleggen voor ons aardse leven.
Van dit Oordeel hangt af of wij deel zullen hebben aan het eeuwige leven bij God of niet.
In onze huidige maatschappij zijn we deze twee belangrijke elementen, die ons leven als christenen sturen, veelal uit het oog verloren. En net in ons “gewild zijn door God” ligt basis van onze menselijke waardigheid.
Bij zijn inauguratie als paus, in 2005, benadrukte Benedictus XVI in zijn homilie waarin de waardigheid van de mens bestaat:
“En alleen daar waar men God ziet, begint het ware leven. Alleen wanneer we in Christus de levende God ontmoeten, weten we wat het leven is. Wij zijn niet het toevallige en zinloze product van de evolutie. Ieder van ons is de vrucht van een gedachte van God. Ieder van ons is gewild, eenieder geliefd, eenieder nodig.”
Voor een christen is het lijden niet alleen kommer en kwel. Wij hebben immers een God die voor ons geleden heeft, omwille van onze zonden.
Mensen vragen wel eens waar God is als ze grote of kleine dingen te lijden hebben. Het antwoord is: “Hij is er midden in”, want onze Heer Jezus Christus heeft de menselijke natuur volledig aangenomen.
Hij kent het menselijk bestaan en hij kent dus ook het menselijk lijden. Hij heeft immers het lijden zelf ervaren door zijn geseling en zijn kruisdood.
Zij die ernstig ziek zijn en het levenseinde voor zich zien kunnen dan ook troost putten uit hun geloof en kunnen rekenen op de steun van de Heer.
Hij laat hen niet in de steek en treedt de mens met alle hulp tegemoet, in het bijzonder in de Sacramenten, voor de zieken en stervenden in het bijzonder het Sacrament van de Ziekenzalving en in de heilige Communie.
Na de punten van de menselijke waardigheid en het lijden te hebben aangehaald kunnen we ingaan op de eigenlijk ethische aspecten.
De ethische vraag naar euthanasie gewoon beantwoorden met “ja” of “nee” zou getuigen van een intellectuele kortzichtigheid. Voordat wij als christenen ons duidelijke “nee” moeten laten klinken moeten wij dit ook kunnen verantwoorden, we moeten doordringen tot de diepere grond van het probleem om de morele onaanvaardbaarheid van euthanasie aan te tonen.
Zoals reeds gezegd is er het probleem van ons mensbeeld. Wij behandelen de mensen tegenwoordig liever als een gebruiksvoorwerp dan als een persoon. Dit maakt dat wij mensen ook gaan behandelen als dingen en ze op allerlei mogelijke en onmogelijke manieren willen beheersen. Denk dan maar aan plastische chirurgie, geboorteregeling, etc. In het extreme toont zich dit in de beheersing van het menselijke leven: abortus en euthanasie
De vraag is of wij dit alles zouden ondernemen wanneer wij de mens opnieuw gaan zien als “schepsel van God” – of wanneer wij ons standpunt moeten verdedigen tegenover ongelovigen als “een menselijke persoon”. Als we dit doen dan volgt hier logischerwijze uit dat het menselijke leven ook ten allen tijde beschermd en eerbiedigd dient te worden, zeker wanneer het de zwaksten in onze maatschappij betreft.
Op het professionele terrein toont zich dit in de palliatieve zorg. Deze zorg is erop gericht om de pijn te verzachten van de stervenden in hun laatste levensweken en hun levenskwaliteit zoveel mogelijk te verbeteren. Zodoende is de toegewijde palliatieve zorg een waar teken van naastenliefde. Hiernaar moet dan ook steeds de voorkeur uitgaan bij de verzorging van de stervenden.
Hiernaast zien we dat een groot aantal mensen hun toevlucht nemen tot actieve euthanasie, vaak uit angst, lijden of maatschappelijke druk en soms ook om ideologische redenen. Deze houdt in dat een arts aan de “patiënt” een dodelijk middel toedient waarna de persoon vervolgens komt te overlijden. De actieve euthanasie is sinds 2002 uit de strafwet gehaald en toegestaan in België. Volgens de overheid is euthanasie “een streng gereglementeerd recht”. De voorwaarden bestaan erin dat de “patiënt” een uit vrije wil opgestelde wilsverklaring heeft opgesteld en dat hij een aanhoudend lichamelijk of psychisch lijden te dragen heeft dat niet te verzachten is.
Ondanks de wettelijke goedkeuring betekent dit niet dat het ook op goddelijke goedkeuring kan rekenen. Paus Benedictus XVI maakte tijdens zijn pontificaat reeds duidelijk dat “de Waarheid niet bepaald wordt door een meerderheid van stemmen.”
Tot slot is er nog de palliatieve sedatie. Deze medische behandeling is erop gericht om door middel van verdovende middelen het bewustzijn weg te nemen.
Het gebruik van deze verdovende middelen kan geoorloofd zijn maar slechts in gevallen waarin de pijn langs geen andere weg te verzachten is, zelfs wanneer daarmee het leven verkort zou worden. De verkorting van het leven is hierbij immers geen doel of een middel maar een onvermijdelijke bijwerking van de pijnverzachtende maatregelen.
Gelukkig is de medische wetenschap in de loop de jaren sterk geëvolueerd waardoor in de meeste gevallen ook andere behandelingen mogelijk zijn. De proporties waarmee men de medicatie toedient moeten wel evenredig zijn met de pijn (men mag dus geen overdosis medicatie geven om een direct levenseinde te veroorzaken)
Het uitvoeren van euthanasie heeft belangrijke gevolgen met betrekking tot de sacramenten en het eeuwig leven. Elke christen moet er zich immers van bewust zijn dat het aardse leven niet de enige werkelijkheid is. Als christen streven wij ernaar om ooit deel te hebben aan het Koninkrijk Gods. Hiervoor moeten wij reeds op aarde een goed leven leiden want wat ons lot na de aardse dood zal zijn bepalen wij mee door ons aardse leven.
Een persoon die zich laat euthanaseren ontzegt zichzelf daarmee ook de toegang tot de sacramenten. Die persoon verbreekt dan de band met de katholieke gemeenschap en met God waardoor hij niet langer in staat is om de sacramenten te ontvangen. Ook zal deze persoon uitgesloten worden van een kerkelijke uitvaart anders zou het erop lijken dat de Kerk instemt met deze ongeoorloofde praktijk.
Het gaat hierbij niet om een gebrek aan barmhartigheid van de Kerk maar om een logisch gevolg uit de daad zelf. De Kerk tracht ook via deze manier een baken te zijn voor de bescherming van het menselijk leven.
“Na deze onderscheidingen bevestig ik in overeenstemming met het Leergezag van mijn Voorgangers en in gemeenschap met de bisschoppen van de katholieke Kerk, dat euthanasie een zware schending is van de wet van God, aangezien zij het opzettelijk en zedelijk onaanvaardbaar doden betekent van een menselijke persoon. Deze leer stoelt op de natuurwet en op het geschreven woord van God, is doorgegeven door de Traditie van Kerk en geleerd door het gewone en algemene Leergezag. Afhankelijk van de omstandigheden houdt deze praktijk een kwaadwilligheid in die eigen is aan zelfmoord of moord.” (Evangelium Vitae, 65)
Tot slot moeten we er nog op wijzen dat euthanasie nooit een “oplossing” is voor menselijk lijden maar louter de eliminatie van de mens. Artsen hebben de belangrijke taak om mensen te verzorgen, te genezen en bij te staan – en als christen moeten wij bereid zijn hierin ook ons steentje bij te dragen – maar het doden van mensen gaat tegen al deze dingen in.
En mensen die euthanasie aanvragen moeten zich er ook van bewust zijn wat zij van hun arts vragen: zij vragen hem om zijn geweten uit te schakelen en een leven te beëindigen.
Het blijkt dat hierin ook vele artsen handelen onder sociale druk en bijgevolg ook regelmatig te kampen krijgen met psychologische problemen.
Gebed om een goede dood
O mijn goede God,
Moge mijn stervensuur het schoonste uur van mijn leven worden,
omdat ik dan mijn doel bereikt zal hebben
en mag ingaan in uw eeuwige heerlijkheid.
Schenk mij de grote genade,
met vol bewustzijn en grote vreugde,
U, mijn hemelse Vader,
het leven, dat U mij geschonken hebt, terug te geven.
Moge het mijn laatste offergave zijn aan U.
Ik ben mij bewust van mijn grote armzaligheid,
maar ook heb ik weet van uw nog grotere liefde en barmhartigheid jegens mij,
om mijn God en Vader!
Amen
