);

Het graf van Petrus (en Paulus)

Het hoogfeest van de apostelen Petrus en Paulus.

Op 29 juni eert de Kerk in de liturgie gezamenlijk de apostelen Petrus en Paulus. Daarmee beklemtoont de Kerk de uitzonderlijke betekenis die beide apostel hebben gehad voor de verspreiding van het christelijk geloof en de opbouw van de katholieke Kerk.

Zij hebben zich daarvoor ingezet met de prijs van hun bloed, want ze stierven te Rome als martelaren onder het bewind van keizer Nero (54-68). Petrus werd gekruisigd en Paulus werd onthoofd.

Het feest ter ere van de apostelen Petrus en Paulus ontstond in de derde eeuw uit de volksverering. Want reeds vanaf het begin trokken vele christenen naar hun martelaarsgraven om er te bidden en om hun voorspraak af te smeken.

Daarom besloot kezier Constantijn 307-337) om in Rome twee grote basilieken te bouwen boven hun graf: voor Petrus werd dat de Sint-Pietersbasiliek in hetVaticaan en voor Paulus de Sint-Paulus-buiten-de-muren op de weg naar Ostia

petrus_paulus_LR (02)
Sint-Paulus-buiten-de-muren

Sint-Pietersbasiliek

basiliek_petrus

Sint-Paulus-buiten-de-muren

Een verrassende ontdekking.

Zowel de Sint-Pieters als de Sint-Paulus zijn dus basilieken die gebouwd werden boven op het graf van beide apostelen. Dat is steeds de overlevering van de traditie geweest. Maar wat de Kerk al eeuwenlang beleed werd in de recente geschiedenis ook door archeologisch onderzoek bevestigd. Want wat velen niet weten is dat er zich onder de Sint-Pieterskerk een hele archeologische site bevindt die in het midden van vorige eeuw werd uitgegraven.
Het verhaal begint toen men in 1939, in de crypte met de pauselijke graven, aan de werkzaamheden begon voor het graf van de pas gestorven paus Pius XI. Als bij wonder stootte men toen op een stenen constructie die later de kroonlijst bleek te zijn van een mausoleum uit de Romeinse oudheid. Het wekte de nieuwsgierigheid van de onderzoekers, want ze zeiden tot zichzelf: “Hier zit veel meer onder de grond!”. Met toelating van de nieuwe paus begon met toen aan de opgravingen. Dat was niet zonder risico’s; want stel je voor: boven het hoofd van de archeologen bevond zich de grootste kerk ter wereld!

Na vele jaren moeizame arbeid (1940-1949) kon men een groot deel van een heuse dodenstad (begraafplaats) uit de Oudheid blootleggen. Een geheel van graftombes, mausolea en ‘straatjes’ er doorheen.

Maar wat nog belangrijker was: men ontdekte niet alleen heidense graven, maar ook christelijke graven, en uiteindelijk ook de plaats waar Petrus werd begraven net onder het hoofdaltaar van de basiliek!

basiliek_petrus_scavi

Van graf tot basiliek.

Hoe is de geschiedenis dan verlopen?
De apostel Petrus, die in Rome verbleef, werd onder keizer Nero gevangen genomen en terechtgesteld op de plaats die we nu het Vaticaan noemen. Daar bevond zich in die tijd een groot langwerpig circus waar onder keizer Nero vele christenen een gruwelijke marteldood stierven.

Na zijn dood werd Petrus begraven op de dichtstbij gelegen begraafplaats. Hier bevonden zich rijkelijk versierde mausolea maar Petrus werd in de grond begraven, in een armengraf.

Het duurde echter niet lang of de verering van de christenen voor hun apostel Petrus leidde tot een eerste gedenkmonument, het tropaion (zie afbeelding).

necropolis_trophaeum (01)

Dit gedenkteken bleef lange tijd het enige eerbewijs aan Petrus totdat keizer Constantijn in 322 besloot het graf in te capselen in een marmeren sarcofaag en daarboven een basiliek te bouwen ter ere van Petrus en ten dienste van de pelgrims.

petrus_LR (04b)
Hiervoor moest de keizer hemel en aarde verzetten (in zekere zin ook letterlijk!): het circus van Nero moest verdwijnen, de dodenstad moest deels afgebroken worden en hergebruikt als fundamenten, de Vaticaanse heuvel moest grotendeels afgegraven worden en het lager gelegen gedeelte moest opgehoogd worden. Waarom al deze moeite als er even verderop vlak terrein was waar het veel eenvoudiger was om een basiliek te bouwen? Het antwoord is heel eenvoudig: het altaar en de basiliek moesten en zouden recht boven het graf van Petrus komen. Al de hindernissen die keizer Constantijn heeft overwonnen zijn dus onrechtreekse bewijzen dat Petrus op deze plaats begraven ligt.
basiliek_constantijn (02)
De basiliek van Constantijn onderging in twaalfde eeuw enkele grote veranderingen. Paus Calixtus liet het grondniveau ophogen zodat de marmeren sarcofaag van Constantijn ondergronds ‘verdween’ en liet vervolgens een nieuw altaar bouwen bovenop het graf.

In de renaissancetijd werd Constanijns basiliek dan afgebroken en vervangen door de huidge Sint-Pietersbasiliek die we allen kennen. Zeven architecten (Bramante, Michelangelo, Maderno, Bernini …) hebben er 120 jaar aan gewerkt. Een nieuwe en prachtige basiliek herrees, waar wat deze kunstenaars steeds hebben gerespcteerd is het feit dat het altaar (en de basiliek) boven het graf van Petrus moest blijven. Je zou het dus niet verwachten, maar het altaar met het beroemde bronzen baldakijn en de zuilen van Bernini staat nog steeds boven het graf van Petrus!

basiliek_petrus_altaar

Het graf van Petrus.

Toen in 1940 de opgravingen begonnen had men slechts één doel voor ogen: het graf van Petrus proberen terug te vinden. De archeologen deden belangrijke vondsten. Zo ontdekte men dat de verschillende altaren uit het verleden nooit werden afgebroken, maar bovenop elkaar gebouwd waren (zie afbeelding). Onder de altaren vond men de marmeren sarcofaag terug die keizer Constantijn had laten bouwen. En binnenin ontdekte men het tropaion, het oudste gedenkteken op het graf van Petrus dat reeds beschreven staat in een document uit het begin van de IIde eeuw.

Verklaring bij de afbeelding:

  • 1. het graf van Petrus in de grond
  • 2. het grondniveau van de dodenstad
  • 3. het tropaion of het eerste herdenkingsmonument
  • 4. het marmeren mausoleum van Constantijn
  • 5. het altaar van paus Calixtus
  • 6. het huidige altaar onder het baldakijn van Bernini

In een nis vond men ook enkele gebeenten, met resten van gouddraad en kostbare paarse stof, een de Griekse inscriptie Petros eni (Petrus is hier). Onderzoek wees uit dat de beentjes afkomstig waren van een oudere man.

Hadden de archeologen het graf van Petrus gevonden? Alles lijkt er op te wijzen. Van het graf mag men zeker zijn. Een sluitend bewijs voor het gebeente is er niet, want daarvoor zou men over DNA van Petrus moeten kunnen beschikken.

necropolis_evolutie (09)
Toen de resultaten van het archeologisch onderzoek werden bekend gemaakt schreef paus Pius XII het volgende: “Op de wezenlijke vraag of men werkelijk het graf van de H. Petrus teruggevonden heeft, geeft het eindresultaat van werken en studies een heel duidelijk antwoord met ‘Ja’. Het graf van de vorst der apostelen is teruggevonden. (…) De reusachtige koepel (van de basiliek) welft zich precies boven het graf van de eerste bisschop van Rome, de eerste paus. Aanvankelijk een uiterst bescheiden graf, waarover de verering in latere eeuwen, in een wonderbaarlijke opeenvolging van bouwwerken, het grootste heiligdom van het christendom liet ontstaan.”

In zekere zin is zo waarheid geworden wat Christus tot Petrus had gezegd: “Gij zijt Petrus en op deze steenrots zal Ik mijn Kerk bouwen’ (Mt 16,18).

Klik hier voor een virtuele rondleiding doorheen de necropolis onder de Sint-Pietersbasiliek.

Het graf van Paulus.

De geschiedenis van het graf en de basiliek van Paulus is zeer gelijklopend. Na Petrus onderging ook Paulus de marteldood door onthoofding. De terechtstelling vond plaats buiten de muren van Rome.

Hij werd begraven in een eenvoudig graf langs de weg naar Ostia, vlakbij de Tiber. Ook boven zijn graf werd al snel een herdenkingsmonument opgericht (een tropaion) en later in 324, eveneens door keizer Constantijn, een basiliek gebouwd.

In tegenstelling tot het graf van Petrus werd er betreffende het graf van Paulus nooit echt archeologische opgravingen verricht. Het Paulusjaar 2009 was echter een gelegenheid tot nader onderzoek. Zo heeft men een marmeren tombe blootgelegd, een marmeren inscriptie en de verschillende altaren die in de loop der eeuwen boven de tombe werden gebouwd. Via een minuscuul gaatje heeft men ook een camera ingebracht in de tombe. Zij bevat nog steeds sporen van goud en van purperen stof zowel als fragmenten van beenderen die dateren uit de tijd van Paulus.
Toen bij de afsluiting van het Paulusjaar deze resultaten werden bekend gemaakt door paus Benedictus XVI, verklaarde deze: “Dit alles lijkt een bevestiging te zijn van de unanieme en ontegensprekelijke traditie dat het hier het stoffelijk overschot betreft van de apostel Paulus. Dit alles vervult mijn ziel met diepe emotie.”

De oudste afbeelding van de apostel paulus. De oudste afbeelding van de apostel paulus.

Gebed:

Heer, onze God,
help ons op voorspraak
van de apostelen Petrus en Paulus.
Met hen zijt Gij de verheven zending
van uw Kerk begonnen.
Wij vragen U
dat zij on sbijstaan
op de weg naar het eeuwig geluk.

Door onze Heer Jezus Christus, uw Zoon,
die met U leeft en heerst
in de eenheid van de heilige Geest,
God, door de eeuwen der eeuwen.
Amen.

Rome, ITALY:  Pope Benedict XVI looks at the tomb of St. Paul the Apostle in the Basilica of St. Paul Outside the Walls (San Paolo fuori le Mura) in Rome, 25 January 2007, as he closed the annual Week of Prayer for Christian Unity. AFP PHOTO / OSSERVATORE ROMANO / POOL  (Photo credit should read OSSERVATORE ROMANO ARTURO MARI/AFP/Getty Images)

Paus Benedictus XVI bezoekt het graf
van de apostel Paulus.