“…. want Hij heeft het zelf niet onderhouden”, zo voegt men er dan soms aan toe met een knipoog naar Maria Magdalena. En zo zegt men eigenlijk twee dingen tegelijk: Jezus heeft het celibaat nooit gepromoot en Jezus heeft het celibaat zelf nooit beleefd.
Wie dit (dubbel)cliché de wereld instuurt kent uiteraard zijn Bijbel niet. Jezus heeft het celibaat, als uiting en weg van volledige toewijding aan God, wel degelijk aangeprezen. Bekijken we maar even deze passage uit het evangelie van Matteüs: “Er zijn onhuwbaren die zo uit de moederschoot zijn gekomen; en er zijn onhuwbaren die door de mensen zo gemaakt zijn; maar ook zijn er onhuwbaren die zichzelf onhuwbaar hebben gemaakt omwille van het Rijk der hemelen. Wij bij machte is dit te begrijpen, hij begrijpe het!” (Mt 19,12).
Verder is in de H Schrift geen enkel aanwijzing te vinden dat Jezus gehuwd zou zijn geweest. Naar andere vormen van ‘relaties’ moeten we zelfs niet zoeken want die zouden als ongeoorloofd zijn bestempeld. Het celibaat aanbevelen zonder het zelf te beleven en er eventueel verborgen relaties op na te houden, dat zou een open kans zijn geweest voor tegenstanders van Jezus om een beschadegingsoperatie op het getouw te zetten.
En Maria Magdalena dan? Ook voor een mogelijk liaison tussen Jezus en Maria Magdalena is geen enkel bewijs uit de Schrift aan te voeren. En wie meent daar nog mee op de proppen te moeten komen, die schenkt meer geloofwaardigheid aan middeleeuwse legendes en fictieromans, zoals de Da Vinci-code van Dan Brown, dan aan de H. Schrift zelf.
In de lijn van het vorige cliché zegt voert men soms ook wel eens aan dat de H. Schrift nergens het celibaat aanbeveelt. Vaak verwijst men dan naar de apostel Petrus, want van hem zeggen de evangelisten Matteüs en Marcus dat hij een schoonmoeder had en dat impliceert dat hij gehuwd was (Mt 8,14; Mc 1,30). Als de apostelen en de volgelingen al gehuwd waren, waarom zouden hun opvolgers, de bisschoppen (en bij uitbreiding ook de priesters) dan in celibaat moeten leven?
Petrus had inderdaad een schoonmoeder. Maar daaruit afleiden dat hij ook gehuwd was toen hij als leerling Jezus navolgde, is een stap te ver. Het is immers mogelijk dat hij toen weduwnaar was. Over een mogelijke echtgenote toen Petrus apostel was, horen we in de Schrift niets. We moeten de H. Schrift niet méér laten zeggen dan ze zegt.
Hetzelfde geldt voor de overige apostelen: dat zij getrouwd zouden geweest zijn valt nergens te lezen.
In deze woorden van Paulus vinden we dus alvast een postieve waardering voor het celibaat, tenminste wanneer dit celibaat gekozen wordt vanuit de juiste motivatie: een profetisch teken zijn van het Rijk der hemelen en de onverdeelde toewijding aan de Heer.
De hierboven aangehaalde passages uit de H. Schrift tonen reeds aan dat de celibataire levenskeuze van meet af aangeprezen werd, en niet pas vanaf de middeleeuwen. Het is een legitieme optie naast het leven als gehuwde. Ook in de eerste eeuwen van onze kerkgeschiedenis was dat zo. Het is weliswaar juist als men zegt dat er voor priesters in de eerste eeuwen geen algemene celibaatsplicht gold. Maar het is evenzeer waar dat het celibaat voor priesters in die periode aan belang wint. Niet vanuit een opgelegde wet of plicht, maar als een evolutie vanuit een grote waardering van het celibaat.
Daarnaast zien we het celibaat ook opgang maken binnen het ascetische leven (bij mannen en vrouwen die zich op deze manier toewijdden aan Christus) en vanaf de vierde eeuw ook in het monastieke leven.
Vaak hoor je wel eens dat het de Kerk om geld te doen was: omdat gehuwde priesters niet enkel een vrouw hadden, maar ook kinderen, deed zich het verschijnsel voor dat kerkelijk eigendommen overgingen in handen van kinderen van priesters. Betwistingen om eigendommen deden zich inderdaad voor en een duidelijke regeling was dringend nodig. Het was trouwens niet noodzakelijk de Kerk die op geldgewin uit was. Ook leken wilden zich vanuit geldgewin bepaalde rijkdommen toe-eigenen en daardoor een hele kerkgemeenschap onrecht aandeden.
Als je priesters niet toelaat om de huwen dan vraag je om moeilijkheden, zo zegt men dan. Ook zij zijn mensen met gevoelens, driften, impulsen. Als je die geen uitweg beidt, dan wreekt zich dat op een of andere manier.
De band tussen het celibaat en de seksuele schandalen is niet bewezen. Als pedofilie veroorzaakt wordt door het celibaat hoe komt het dan dat in de grote pedofilie-schandalen in België en in andere landen allemaal gehuwde mannen betrokken waren? Als ongehuwd leven de oorzaak is van perverse daden, hoe komt het dan dat incest een niet gering probleem is binnen gezinnen? Als het celibaat aanleiding geeft tot al dan niet permanente vormen van homofilie,waarom wijst men dan niet met de vingere naar het leger, de scheepvaart, het gevangeniswezen en andere leefomstandigheden die mannen er toe dwingen voor lange tijd in onthouding te moeten leven?
Het is dus onzin om te stellen dat de keuze voor een celibataire levenswijze perversiteiten op seksueel vlak zou veroorzaken of uitlokken. De oorzaken van die perversiteiten liggen elders, aangezien ze ook voorkomen bij gehuwde mannen.
Zelfs al zou men het celbaat voor seculiere priesters afschaffen, dan nog blijft het bestaan voor kloosterlingen. In de celibaatsbeleving komt het er dus op aan om steeds oog te blijven hebben voor de trouw aan de levenskeuze, zoals dat trouwens ook voor gehuwden het geval dient te zijn.
In de lijn van wat Paulus zegt (zie cliché 2) heeft de Kerk altijd beargumenteerd dat het celibaat een uiting is van algehele toewijding. Door het celibaat ontstaat een grotere beschikbaarheid van de priester voor de dienst aan Christus en zijn Kerk. Wie gehuwd is heeft ook verantwoordelijkheden en wordt vaak heen en weer geschud voor tegenstrijdige belangen oproepen. Hij ziet zijn tijd en geest verdeeld door de zorg voor vrouw en kinderen enerzijds en zijn algehele toewijding aan zijn ambtstaak anderzijds.
Zij die het celibaat bestrijden betwijfelen dit. Men verwijst dan naar de vele mannen (en vrouwen) die een belangrijke carrière kunnen combineren met hun gezin.
Denken we maar aan politici, leidinggevende functies in bedrijven, vrije beroepen zoals artsen en advocaten, zelfstandigen die een zaak moeten runnen enz. Priester zijn en gehuwd zijn moet dus ook een haalbare combinatie zijn.
Celibatair leven associeert men nogal vaak met vereenzaming en dorheid. Beide gaan inderdaad wel eens samen. Ook de vlucht in alcohol wordt dan in één adem mee vernoemd.
Maar is het celibaat daarvan de oorzaak? Is er soms geen vereenzaming bij echtparen en gezinnen? Is er soms geen affectieve schraalheid onder gehuwden? Vluchten gehuwden dan niet in alcohol om hun problemen te vergeten?
Ook priesters moeten hun affectief leven verzorgen. Maar dat hoeft niet noodzakelijk in een relatie met een vrouw te zijn. Hun eerste toevlucht behoort Christus te zijn aan wie ze zich hebben toegewijd. Christus is toch immers het voorwerp van de liefde van de priester zowel als van de kloosterling. Aan Hem schenken zij ál hun liefde. Zo betekent het celibaat niet ‘minder liefde’ maar is het juist de uiting van de volheid van de ‘totale liefde’.
Daarnaast kunnen er vriendschappen gecultiveerd worden die een steun en toeverlaat zijn voor de priester en bij wie hij zijn ‘gemoed’ eens kan luchten. Collega’s priester kunnen bijstand bieden in geestelijke nood. En ook parochianen dragen een verantwoordelijkheid in het comfortgehalte van hun priester: een hartelijk woord en een bemoeding doen wonderen, blijken van waardering, daadwerkelijke medewerking enz. Tegenwerking, partijzucht en achterklap daarentegen verzuren het leven van de priester. Niet zozeer het celibaat!
Een celibataire priester hoeft niet noodzakelijkerwijs alleen te staan. Er zijn vele mogelijkheden op relationeel vlak die de priester in zijn persoonlijk leven tot steun kunnen zijn.
In de naweeën van het Tweede Vaticaans concilie hebben vele priesters het ambt verlaten omwille van het celibaat. Zij zijn gehuwd en velen onder hen zijn intussen …. alweer gescheiden. Niet alle getrouwde priesters hebben in hun huwelijk hun geluk gevonden.
Het zou naïef zijn om te stellen dat het huwelijksleven per definitie gelukkig maakt en het celibaat per definitie ongelukkig. Wie om zich heen kijkt zit toch genoeg. En wie eerlijk is ziet ook de vele priesters die gelukkig zijn in hun levenskeuze.
Als echtgenoten het moeilijk hebben in hun relatie, is dat dan de schuld van ‘het’ huwelijk als levenskeuze? Moet daarom het huwelijk afgeschaft worden? Natuurlijk niet. Maar dan dient men dezelfde redenering te volgen voor het celibaat: het is niet omdat sommige priesters ongelukkig zijn in hun celibataire levenswijze dat die daarom de schuld is van ‘het’ celibaat.
Het is niet de levenswijze of levensstaat die ongelukkig maakt, maar wel de wijze waarop men ze realiseert.
Schaf het celibaat af en sta toe dat gehuwde mannen (en vrouwen) priester gewijd worden en het tekort aan priesters zal opgelost zijn!
De feiten tonen aan dat dit niet zo is. Nu reeds bestaat de mogelijkheid dat gehuwde mannen diaken gewijd worden. Nochthans staan zij niet te drummen om diaken gewijd te worden.
Andere kerkgemeenschappen zoals de Anglicaanse kerk of de protestantse kerken kennen gehuwde bedienaren en dominees. Nochthans kampen ook zij met een roepingenprobleem. Ook zij kennen een tekort aan bedienaren.
Ja maar, zal men opwerpen, en de orthodoxe kerk dan? Of de katholieke kerken met Byzantijnse ritus? Daar mogen de priesters toch wél trouwen? Ook dit is een ongenuanceerde uitspraak en zlefs een misvatting.
Ongehuwde priesters mogen daar niet trouwen en dienen ook daar celibatair te leven. Wel is het zo dat gehuwde mannen priester kunnen worden. En deze twee dingen zijn niet hetzelfde. Wie als seminarist wil huwen moet dit doe vóór de priesterwijding.
Bovendien zijn bisschoppen per definitie altijd ongehuwd. Vandaar dat ze meestal uit de rangen van d emonniken gerecruteerd worden. Dat geeft weer dat ook bij orthodoxen de volheid van het priesterschap verbonden wordt aan een celibatair leven.
Het roepingen- en priestertekort heeft dus niet het celibaat als oorzaak. Moet die niet eerder gezocht worden in de moeilijkheid voor jonge mensen om zich geheel en exclusief te wijden aan een hoger doel? Het priesterschap is geen gemakkelijke levenswijze, niet omwille van het celibaat, maar omwille van de algehele toewijding die het veronderstelt. Is het niet dit grote en verregaande engagement dat jonge mensen afschrikt: alles opgeven omwille van Jezus en zijn Rijk?
Door het celibaat enkel voor te stellen als een wet en een van hogerhand opgelegde plicht doet men onrecht aan het celibaat. Het celibaat is niet in de eerste plaats een dwang en plicht, maar een (teken)waarde.
Die waarde ligt in de betekenis van het priesterschap als deelname aan het priesterschap van Christus. De Heer Jezus is voor de priester een voorbeeld om na te volgen en een ideaal voor zijn eigen leven. Christus heeft zelf zijn hele leven lang het celibaat beleefd (zie cliché 1) als een uiting van zijn totale toewijding aan de dienst van God en de mensen.
Die waarde ligt in de betekenis van het priesterschap als deelname aan het priesterschap van Christus. De Heer Jezus is voor de priester een voorbeeld om na te volgen en een ideaal voor zijn eigen leven. Christus heeft zelf zijn hele leven lang het celibaat beleefd (zie cliché 1) als een uiting van zijn totale toewijding aan de dienst van God en de mensen.
Deze vrijheid, liefde en overgave karakateriseren het dienstwerk van de priester, niet het wetsgehalte of het plichtskarakter ervan. Zij bepalen de kwaliteit en de kwantitiet van zijn beschikbaarheid.
Het is ook dat wat hij reeds vóór zijn priesterwijding, namelijk bij de wijding tot diaken, plechtig heeft beloofd in antwoord op deze vraag van de bisschop: “Zijt gij bereid – ten overstaan van de Heer en de Kerk – het celibaat omwille van het Rijk der hemelen te onderhouden in blijvende dienstbaarheid aan God en de mensen als teken van uw toewijding aan Christus de Heer?”
Zoals het huwelijk de exclusieve keuze inhoudt voor één vrouw (en waarbij men alle andere vrouwen per definitie uitsluit) is het celibaat de uiting van een exclusieve liefde voor Christus.
De radicaliteit van deze keuze, die tot uiting komt in de verzaking aan het huwelijk, vertaalt zich in de absoluutheid en de totaliteit van de liefde.
Omdat hij dagelijks sterft aan zichzelf en omwille van Christus en zijn rijk afstand doet van de legitieme liefde voor een vrouw en voor kinderen, verwerft hij zich de glorie van een zeer rijk en vruchtbaar leven in Christus; juist zoals Christus, en in eenheid met Hem, bemint hij alle kinderen Gods en stelt zich voor hen beschikbaar.
Paulus VI, Encycliek Sacerdotalis caelibatus
